Kitabxana

Ehtimal esasinda olan istiqarai (eksperimental) delil metodunu, aydin ve sadeliye riayet etmek sherti ile besh merheleye bolmek olar: Birinci merhele: Bu merhelede biz hiss ve tecrUbe yolu ile mUxtelif varliqlari gorUrUk. Ikinci merhele: evvelki merheledeki melumatlarimizi bir yere toplayib mUlahize etdikden sonra bu merhelede onlari tehlil ve izah etmeye bashlayiriq. Meqsed budur ki, bu merhelede ele gUclU bir ferziyye ireli sUrek ki, onun vasitesile hemin varliqlari izah edib meqbul derecede beyan ede bilek. Deyerli ferziyye dedikde meqsed budur ki, eger ferziyyemiz dUz olsa, bUtUn varliqlara shamil olsun ve onlarin vUcudunun heqiqeti ile mUvafiq olsun. UcUncU merhele: Bu merhelede nezere almaliyiq ki, eger bu ferziyye dUzgUn ve realliqla uygun olmasa, onda hemin varliqlarin hamisinin yaranmasi ehtimali cox zeifdir. Bele ki, o ferziyyenin dUzgUn olmadigi halda, bu varliqlarin hamisinin vUcuda gelmesi ehtimalinin, onlarin hamisinin ve ya hec olmazsa birinin olmamasinin ehtimalina nisbeti cox az - 0,01, belke de 0,001-den de az olacaqdir. DordUncU merhele: Bu merhelede bele netice aliriq ki, evveldeki ferziyye dUzdUr. Onun dogruluguna olan delilimiz birinci merhelede varligini hiss ve duygu Uzvleri vasitesi ile, real shekilde derk etdiyimiz UnsUrlerin varligidir. Beshinci: Ikinci merhelede ireli cekilen ferziyyeni isbat eden bu hadiselerin derecesi, onlarin movcud olmasi ehtimali ile dUz mUtenasib, yoxluqlari ehtimali ile ters mUtenasib olacaq. Yeni ferziyyenin dUzgUn olmamasina aparib cixaran bu ehtimal ne qeder zeif olsa, o hadiselerin isbat olunmasi ehtimalinin sUbuta yetme derecesi de bir o qeder cox olacaqdir. Hetta bir cox adi ve normal hallarda ferziyyenin dogrulugunun sUbuta yetme derecesi tam yeqin seviyyesine catir. Heqiqetde bu ehtimallarin deyerini qiymetlendirmek ve onlari mUlahize etmek UcUn ehtimal nezeriyyesine esaslanan deqiq miqyas ve meyarlar vardir. Amma bezen adi hallarda bele, insan ozUnUn fitri eqline uygun olaraq o miqyas ve meyarlari heqiqete cox yaxin olan bir shekilde ishledir. Buna gore de mentiqi riyaziyyatda movcud olan cox mUrekkeb ve cetin sherhi bir kenara qoyub ehtimalin deyerini olcmek UcUn fitri metodla kifayetleneceyik. Qeyd olunanlar adeten ehtimallara esaslanan her bir istiqrai metodun merheleleri idi. Biz adi heyatimizda ve yaxud elmi tedqiqat ve arashdirmalarda, elece de Allahi isbat ederken hemin merhelelerden eyni seviyyeden behreleneceyik. 2-BU METODUN DEYERININ QIYMETLENDIRILMESI Biz bu metodun deyerini misalda tetbiq etmekle qiymetlendirecek ve behse gUndelik heyati misallar getirmekle bashlayacagiq. evvelde qeyd etdiyimiz kimi, siz bir mektubu oxuyub onun hansisa bir shexsin sadece yazishma meqsedi ile yazdigini deyil, oz qardashinizdan oldugunu bilirsiniz. Bu ish de (yeqin shekilde bilmek) ehtimal esasinda olan istiqra deliline gore bash verir. Bu netice (burada mektubun qardashinizdan olmasi) sizin UcUn